بروزرسانی: 05 آذر 1404
تغذیه در شیمیدرمانی؛ چه بخوریم؟
شاید برای شما یا یکی از عزیزانتان شنیدن عبارت «شیمی درمانی» مانند شنیدن خبری غم انگیز باشد. اما اجازه دهید یک سوال ساده بپرسم: آیا می دانستید تغذیه درست در دوران شیمی درمانی چقدر می تواند کیفیت زندگی را بهبود ببخشد؟ من، به عنوان کسی که سال ها در حوزه تغذیه فعالیت کرده ام و بارها شاهد تاثیر شگفت انگیز تغذیه بر بیماران بوده ام، به شما می گویم این موضوع صرفا یک توصیه کلی نیست، بلکه می تواند روحیه و بدن تان را در این مسیر دشوار تقویت کند. در این مقاله می خواهم همراه تان باشم و درباره بهترین روش های تغذیه در شیمی درمانی حرف بزنم؛ آن هم به زبان ساده و دوستانه ای که انگار دارم با یک دوست صمیمی صحبت می کنم.
چرا تغذیه در شیمی درمانی تا این حد مهم است؟
بیاید واقع بین باشیم؛ شیمی درمانی خیلی از چیزها را تحت تاثیر قرار می دهد، از حالت تهوع گرفته تا کاهش اشتها و حتی تغییر در حس چشایی. وقتی بدن ما وارد این مبارزه سخت می شود، نیاز دارد به سوخت مناسب تا بتواند قوی بماند. بر اساس تحقیقات انجمن سرطان آمریکا (American Cancer Society)، تغذیه مناسب می تواند از کاهش وزن بی رویه جلوگیری کند، عوارض جانبی درمان ها را کاهش دهد و باعث شود انرژی تان حفظ شود.1 این دقیقا مثل این است که وقتی می خواهید یک ماشین مسابقه ای را به خط پایان برسانید، بهترین بنزین و روغن را به آن بدهید. در واقع، تغذیه در شیمی درمانی به شما کمک می کند تا قوی تر و امیدوارتر باشید.
چه مواد غذایی در دوران شیمی درمانی بهترین هستند؟
اگر بپرسید «چه بخورم که حال ام بهتر شود؟» جواب بسیاری اوقات نزدیک به طبیعت و مواد ساده است. اول از همه، پروتئین ها! گوشت های کم چرب مثل مرغ و ماهی، تخم مرغ، و لبنیات کم چرب منبع انرژی و ترمیم سلول ها هستند. آنقدر که من شخصاً وقتی یکی از نزدیکان ام شیمی درمانی می کرد، تلاش کردم غذاهای سرشار از پروتئین برایش آماده کنم. همین باعث شد کمتر احساس ضعف کند.2 البته سبزیجات رنگی و میوه های تازه هم فراموش نشود؛ آنها سرشار از ویتامین ها و آنتی اکسیدان هایی مثل ویتامین C و E هستند که سیستم ایمنی بدن را حمایت می کنند.
مراقب عوارض جانبی شیمی درمانی باشید و تغذیه را تنظیم کنید
مثلاً یکی از دوستای عزیزم بعد از جلسه شیمی درمانی همیشه تهوع داشت و دوست داشت غذایش را عوض کند. این موضوع کاملاً طبیعی است. برای همین متخصصان توصیه می کنند که غذاها را به صورت وعده های کوچک و مکرر بخورید و بیشتر از غذاهای ملایم، مثل سوپ های سبک استفاده کنید تا معده اذیت نشود.3 حتی استفاده از زنجبیل یا دمنوش های گیاهی می تواند به کاهش تهوع کمک کند. نمی خواهم زیاد تخصصی بگویم اما همین نکات کوچک، می تواند زندگی را برای بیمار ساده تر کند.
نکات طلایی برای مدیریت اشتها و حس چشایی
یکی دیگر از چالش های معروف شیمی درمانی، تغییر حس چشایی است؛ خوراکی هایی که قبلا دوست داشتید، ناگهان طعم شان عجیب می آید. این طبیعی است و نباید ناامید شد! در چنین شرایطی بهتر است طعم های مختلف را امتحان کنید؛ غذاهای ترش یا شیرین گاهی بهتر قبول می شوند. مثلا من به دوست دیگری پیشنهاد دادم آبلیمو یا کمی عسل اضافه کند تا غذا برایش قابل تحمل تر شود. همچنین، اگر بوی غذا اذیت تان می کند، بهتر است غذا سرد یا در دمای اتاق مصرف شود تا بو زیاد نباشد.4
نوشیدن مایعات؛ انرژی رسانی و پیشگیری از کم آبی
اگر بخواهیم یک جمله مهم در تغذیه شیمی درمانی داشته باشیم، قطعا آن «مایعات» است. بدن حین شیمی درمانی خیلی به آب و مایعات نیاز دارد، به خصوص وقتی حالت تهوع یا استفراغ دارید. نوشیدن آب کافی، چای های گیاهی، آبمیوه های طبیعی و حتی سوپ ها به تسهیل هضم غذا کمک می کند و عملکرد کلی بدن را بهبود می بخشد.5 البته بهتر است از نوشیدنی های قندی و کافئین دار کم کنید، چون ممکن است علائم را شدت بدهد. فکر کنید بدنی که دچار جنگ و جدال است، دقیقا مثل زمین خشک است که باید حسابی آبیاری شود.
غذاهایی که بهتر است کمتر بخوریم یا کنار بگذاریم
هر چیزی در رژیم غذایی شیمی درمانی جایگاهی ندارد. غذاهای چرب و سرخ شده، فست فودها و خوراکی های شور و پرنمک معمولاً معده و سیستم گوارش را اذیت می کنند. همچنین مصرف زیاد قند و شیرینی ها ممکن است سطح انرژی را سریع بالا بیاورد اما بعدش بدن خسته تر شود. پس بهتر است مصرف آنها را محدود کنیم. حتی برخی از منابع علمی مانند ژورنال تغذیه بالینی (The Journal of Clinical Nutrition) نشان داده اند که رژیم غذایی متعادل و کم چرب در این دوران بهتر است تا بدن بتواند با سرطان و عوارض درمان ها مقابله کند.6
چگونه می توان رژیم غذایی شخصی سازی شده داشت؟
هر کس واکنش بدنی و ذائقه متفاوتی دارد؛ شاید شما طعم خاصی را بیشتر قبول کنید یا با برخی غذاها راحت تر باشید. توصیه من این است که حتما با یک متخصص تغذیه مشورت کنید تا بر اساس نوع شیمی درمانی، وضعیت جسمانی و نیازهای بدنتان، یک برنامه غذایی شخصی سازی شده داشته باشید. تجربه شخصی خودم نشان داده است که این قدم باعث می شود هم کیفیت زندگی بهتر شود و هم انرژی لازم برای مقابله با بیماری تامین گردد. اصلا بهتر است با بخش تغذیه بیمارستان یا کلینیک تماس بگیرید و مشاوره بگیرید.
کلام آخر؛ تغذیه، همراه وفادار در مسیر مبارزه با بیماری
حالا که اینقدر درباره تغذیه در شیمی درمانی حرف زدیم، نکته مهمی را فراموش نکنیم: تغذیه یک همراه است، نه یک جادو! هرچه بهتر و با دقت تر غذا بخوریم، بدن مان شانس بیشتری برای مبارزه دارد اما روحیه خوب و حمایت خانواده هم به همان اندازه مهم است. من همیشه به کسانی که مسیر شیمی درمانی را طی می کنند می گویم؛ غذا نه فقط سوخت، بلکه امید است، عشق است و صلحی است به بدن خسته تان. پس به خودتان مهربان باشید و تغذیه را مثل یک دوست صمیمی بپذیرید که همیشه کنارتان است.
سوالات متداول (FAQ)
- 1. آیا در دوران شیمی درمانی باید مصرف پروتئین را افزایش داد؟
- بله، پروتئین به ترمیم سلول ها و حفظ توده عضلانی کمک می کند و باید به اندازه کافی مصرف شود.
- 2. چه غذاهایی باعث کاهش تهوع در شیمی درمانی می شوند؟
- غذاهای سبک، وعده های کوچک، زنجبیل و نوشیدنی های گیاهی معمولاً می توانند تا حدی تهوع را کاهش دهند.
- 3. آیا باید در دوران شیمی درمانی مصرف قند را قطع کرد؟
- مصرف زیاد قند توصیه نمی شود، اما قطع کامل قند بسته به شرایط فردی است و باید با متخصص تغذیه مشورت شود.
- 4. چگونه می توان حس چشایی ضعیف شده را مدیریت کرد؟
- استفاده از چاشنی های طبیعی مثل لیمو، نعناع، و ادویه های ملایم و مصرف غذاهای سرد می تواند کمک کننده باشد.
- 5. بهترین زمان برای غذا خوردن در دوران شیمی درمانی چیست؟
- وعده های کوچک و متعدد در طول روز بهتر از وعده های بزرگ است، مخصوصا زمانی که حالت تهوع دارید.
خلاصه مقاله در یک نگاه
| موضوع | نکات کلیدی |
|---|---|
| اهمیت تغذیه | تغذیه مناسب انرژی، حفظ وزن و کاهش عوارض جانبی را فراهم می کند. |
| مواد غذایی مناسب | پروتئین ها، سبزیجات، میوه های تازه و مایعات زیاد توصیه می شوند. |
| مدیریت عوارض جانبی | وعده های کوچک، غذاهای ملایم و استفاده از زنجبیل به کاهش تهوع و ناراحتی کمک می کند. |
| تغییر حس چشایی | تغییر در استفاده از طعم ها و تنظیم دمای غذا مفید است. |
| غذاهای ممنوعه | غذاهای چرب، سرخ کرده، فست فود و پرنمک بهتر است محدود شوند. |
| مشاوره تخصصی | توصیه به مراجعه به متخصص تغذیه برای برنامه غذایی شخصی سازی شده. |
منابع:
1. American Cancer Society. Nutrition for People with Cancer.
2. National Cancer Institute. Eating Hints: Before, during, and after cancer treatment.
3. Mayo Clinic. Chemotherapy and Your Diet.
4. Cancer Research UK. Managing Taste Changes during Chemotherapy.
5. Journal of Clinical Nutrition, 2021.